artykuł hasłowy: prawo

Jednostki:
(1) 1. 'system, zbiór obowiązujących norm stanowionych lub zwyczajowych, leges vel iura, quae valent':
(2) ~
(3) ~ 'układ ziemski, ogół zasad określających stosunki między panem a chłopem (przede wszystkim na Mazowszu), leges quibus domini cmethonesque tenebantur':
(4) ~ 'ręczyć zgodnie z układem ziemskim, ex iure terrestri spondere':
(5) ~ 'podstawowe zasady postępowania oparte na autorytecie religijnym, leges a deo constitutae':
(6) ~ 'prawo dotyczące clenia, ius ad portoria solvenda pertinens':
(7) ~ 'średniowieczny system norm, oparty na prawie rzymskim i prawotwórczej działalności cesarzy niemieckich, leges medio aevo ad exemplar legum Romanorum et imperatorum Germaniae constitutae':
(8) ~ 'odmiana prawa magdeburskiego przyjęta z Chełmnie, na którym lokowano miasta pomorskie i mazowieckie, genus quoddam iuris Magdeburgensis, quod in oppido Chełmno valebat quoque oppida in Pomerania et Masovia condebantur':
(9) ~ 'prawo stosowane w sądach kościelnych, dotyczące głównie osób i majątków duchownych, prawo kanoniczne, ius canonicum':
(10) ~ 'prawo dotyczące obcych kupców przybyłych do miasta, leges, quibus alieni mercatores, qui in urbem venerunt, tenebantur':
(11) ~ 'odmiana prawa niemieckiego wywodząca się z Magdeburga, nadawana wielu miastom i wsiom, genus quoddam iuris Teutonici, quod Magdeburgo originem suam ducebat quodque multis oppidis vicisque dabatur':
(12) ~ 'głównie prawo niemieckie przyjmowane przez miasta polskie w okresie kolonizacji, leges Teutonicae, quibus oppida Poloniae utebantur':
(13) ~ 'prawo pochodzące z Niemiec, w zasadzie z Magdeburga, na którym lokowano wiele miast i wsi polskich, leges, quae e Germania, imprimis Magdeburgo, originem suam ducebant, quibus multa oppida vicique in Polonia condebantur':
(14) ~ 'zbiory prawa ujęte na piśmie, leges conscriptae':
(15) ~ 'normy stanowione lub zwyczajowe pochodzenia polskiego, stosowane głównie w sądownictwie szlacheckim i przeciwstawiane innym systemom prawnym obowiązującym w dawnej Polsce (jak prawo niemieckie, kościelne itp.), leges et iura e Polonia originem suam ducentia, quibus imprimis nobiles homines tenebantur quaeque aliis antiquioribus legibus Polonorum (e. g. Teutonicis, ecclesiasticis) opponebantur':
(16) ~
(17) ~ 'odmiana prawa niemieckiego, może to samo co prawo chełmińskie, genus quoddam iuris Teutonici, fortasse idem, quod in oppido Chelmno valebat':
(18) ~ 'normy niezmienne, ogólnoludzkie, oparte na wrodzonym człowiekowi poczuciu sprawiedliwości, immutabilia praescripta iustitiae hominibus innatae':
(19) ~ 'prawo dotyczące stanu rycerskiego, ius, quo milites tenebantur':
(20) ~ 'system norm obowiązujących w starożytnym Rzymie, leges Romanae':
(21) ~ 'prawo dotyczące rycerstwa włodyczego, ius ad milites, qui włodycy vocabantur, pertinens':
(22) ~ 'prawo dotyczące żeglugi rzecznej, ius ad navigationem fluvialem pertinens':
(23) 2. 'zasada, przepis, norma stanowiona lub zwyczajowa, wyjątkowo też regularność zjawisk zachodzących w przyrodzie, lex vel ius, nonnumquam certus quidam ordo rerum naturae':
(24) ~
(25) ~ 'przepis prawa kanonicznego, praescriptum iuris canonici':
(26) ~
(27) ~
(28) 3. 'uprawnienie określone i chronione normą stanowioną lub zwyczajową, quod lege vel iure conceditur':
(29) ~
(30) ~ 'zdolność prawna i zdolność do działań prawnych, integro iure uti posse (sensu subst.)':
(31) ~ 'uprawnienia do pełnienia funkcji, partes quasdam in iudicio agere posse (sensu subst.)':
(32) ~ 'uprawnienia spadkowe, ius hereditatem adeundi':
(33) ~ 'zwierzchnictwo sądowe, homines quosdam iudicandi potestas':
(34) 4. 'sąd, roki sądowe, postępowanie sądowe, termin rozprawy sądowej, iudicium, dies iudicii exercendi':
(35) ~ 'sąd kościelny, iudicium ecclesiasticum':
(36) ~ 'sąd odprawiany w wypadku schwytania na gorącym uczynku, iudicium quod exercebatur, cum quis in recenti crimine deprehensus est':
(37) ~ 'sąd starościński, iudicium magistratus starosta dicti':
(38) ~ 'roki sądowe odprawiane przez komorników, iudicia camerariorum':
(39) ~ 'sąd wyższy prawa niemieckiego, któremu podlegali sołtysi i wójtowie, iudicium iuris Teutonici, a quo sculteti et advocati iudicabantur':
(40) ~ 'sąd miejski rozstrzygający spory według prawa niemieckiego, iudicium urbanum iuris Teutonici':
(41) ~ 'sąd prawa niemieckiego odbywający się zwykle w określonych terminach, iudicium iuris Teutonici certis quibusdam diebus habitum':
(42) ~a. 'sąd stojący wyżej w hierarchii sądów, iudicium quoddam superius':
(43) ~b. 'sąd wyższy prawa niemieckiego, iudicium quoddam superius iuris Teutonici':
(44) ~ 'termin sądowy, którego już nie można odłożyć, zwykle trzeci, dies iudicio constituta, quae differri non potest, saepissime actio tertia':
(45) ~ 'sąd prawa polskiego właściwy zasadniczo dla szlachty, iudicium iuris Polonici, a quo imprimis nobiles homines iudicabantur':
(46) ~ 'wstępne akta procesowe, commentarii iudiciales, a quibus causa incipit':
(47) ~ 'zwołać sąd, iudices convocare':
(48) ~ 'udzielić pomocy w postępowaniu sądowym, aliquem in iudicio adiuvare':
(49) ~ 'pozywać do sądu, ad iudicium vocare':
(50) ~ 'załatwiać, kończyć (sprawę) sądownie, litem in iudicio dirimere':
(51) ~ 'dochodzić pretensji sądownie, in ius ire de aliqua re':
(52) ~ 'odrzucić roszczenia powoda, quae accusator postulat, refutare':
(53) ~ 'odroczyć termin sądowy, diem iudicii exercendi proferre':
(54) ~ 'powoływać sąd, iudicium constituere':
(55) ~ 'zakończyć (zakończenie) proces sądowy, iudicium ad finem perducere':
(56) ~ 'zakończyć proces sądowy, iudicium ad finem perducere':
(57) ~ 'pozyskać sądownie, iudicio vincere ac aliquid impetrare':
(58) ~ 'zmusić sądownie, aliquem ad aliquid iudicio adigere':
(59) ~ 'dać pod rozstrzygnięcie sądu, rem iudicibus diiudicandam permittere':
(60) ~ 'składać przysięgę z racji objęcia funkcji sądowych, iusiurandum dare (dicitur de eo, qui partes iudicis suscipit)':
(61) ~ 'dochodzić pretensji sądownie, in ius ire de aliqua re':
(62) ~ 'zasiadać w składzie sądu, in iudicio sedere, iudicem esse':
(63) ~ 'zebrał się sąd, doszło do wyroku sądowego, iudices convenerunt et sententiam dixerunt':
(64) ~ 'wydać wyrok, skazać sądownie, sententiam ferre, damnare':
(65) ~ 'dochodzić sądownie, in ius ire de aliqua re':
(66) ~ 'pozwać do sądu, ad iudicium vocare':
(67) ~ 'domagać się wymiaru sprawiedliwości, postulare, ut res legibus iudicetur':
(68) 5. 'zakres rzeczowy, osobowy lub terytorialny sądu, res, homines, qui a iudicio quodam iudicabantur':
(69) ~ 'uprawnienie diabła do władzy, diaboli potestatis exercendae ius':
(70) 6. 'wyrok, orzeczenie sądowe, pouczenie prawne, sententia iudicum, praescriptum legis':
(71) ~ 'pouczenie, wyrok sądu wyższej instancji (dla sądów prawa niemieckiego), praescriptum iudicii superioris (in iudiciis iuris Teutonici datum)':
(72) ~ 'podporządkować się wyrokowi sądowemu, sententiae iudicum parere':
(73) 7. 'dokument stwierdzający jakieś uprawnienia, litterae, quibus aliquid alicui conceditur':
(74) ~ prawo na coś:
(75) ~ 'dokument nadający prawo do pierwszego założenia, lokacji, litterae, quibus aliquis primus conditor constituitur':
(76) ~ '?':
(77) 8. 'powinność, obowiązek, wynikający z przepisu prawnego, officium legibus imperatum':
(78) 9. 'sprawiedliwość, słuszność, iustitia, aequitas':
(79) ~ 'sprawiedliwie, słusznie, iuste, aeque':
(80) ~ 'naprawdę, vere':
(81) 10. wieloznaczne:

Szczegóły:

Typ	Jednostka pochodzi ze Słownika staropolskiego
Rodzaj	nieciągła autosemantyczna
Numer	(55) ~
Jednostka nieciągła	prawo przebieży, przeszło, przeszcie, rozparcie prawa
Definicja	'zakończyć (zakończenie) proces sądowy, iudicium ad finem perducere':
Semantyka	2.4.1.5.1. SĄDOWNICTWO
Przykład w transliteracji	Jacom ja wczinil rok myedzi Fyemką a myedzi Bartlomyegem, ysze nye mala stawacz koni, alisz prawo przeszlo po Welcze Noczy na pirwe poroczky, a on gye casal sobye postawicz, niszli pravo przeszlo 1414
Przykład w transkrypcji	Jakom ja uczynił rok miedzy Fiemką a miedzy Bartłomiejem, iże nie miała <w>stawiać koni, aliż prawo przeszło po Wielce Nocy na pirwe poroczki, a on je kazał sobie postawić, niżli prawo przeszło 1414
Lokalizacja	Pyzdr nr 423.