artykuł hasłowy:  1. za

Jednostki:
(1) I.1.a. I. Łącząc się z acc. rzeczownika lub zaimka: 1. wyraża stosunki przestrzenne, wskazując: a. miejsce, na które skierowana jest akcja:
(2) ~ 'z tyłu, a tergo':
(3) ~b. miejsce, w którego pobliżu odbywa się akcja:
(4) ~c. odległość:
(5) ~d. kierunek akcji:
(6) ~
(7) ~~ użycia przenośne (najczęściej o odtrąceniu za siebie na znak pogardy):
(8) 2. wskazuje nazwę części ciała lub przedmiotu uchwyconego bądź trzymanego ręką:
(9) ~
(10) 3.a. 3. wyraża stosunki czasowe, wskazując: a. okres czasu, w którym czynność się odbywa 'przez, w przeciągu, per, in aliquo tempore':
(11) ~b. przeciąg trwania czynności: 'na, in (aliquod tempus)':
(12) ~c. okres czasu poprzedzający, po którego upływie czynność się odbywa 'po upływie, post (aliquod tempus)':
(13) ~d. umiejscownienie w czasie w stosunku do pewnego momentu poprzedzającego:
(14) ~e. okres czasu stanowiący podstawę płatności:
(15) ~f. w połączeniu z liczebnikiem porządkowym, po raz który dokonuje się czynność:
(16) 4. wskazuje przedmiot (treść) różnych czynności:
(17) ~ w różnych sytuacjach prawnosądowych:
(18) ~ przedmiotem działania prawnego ludzie:
(19) ~
(20) 5.a. 5. wskazuje adresata działań prawnych: a. (wziąć) za laskę 'odwołać się do sędziego co do sądzonej przezń uprzednio sprawy, ad iudicem qui causam cognovit appellare':
(21) ~b. 'przekazać (dłużnika) w ręce wierzyciela, (debitorem) creditori praedem dare':
(22) 6. wskazuje kogoś lub coś, dla czyjego dobra podejmowane są działania:
(23) ~ (podmiotem Chrystus):
(24) 7. wskazuje funkcję, charakter, rolę, cechę rzeczywistą lub przypisywaną komuś a. czemuś 'jako, w charakterze, loco alicuius (rei)':
(25) ~ 'lekceważyć, nie mieć szacunku, nie liczyć się z kimś, parvipendere, nihili facere':
(26) 8. wskazuje przybliżone podobieństwo pewnego stanu do innego '(tak) jakby, tamquam': za martwe 'jakby martwy, półżywy, quasi mortuus, semivivus':
(27) 9. wskazuje wartość czegoś:
(28) 10. wskazuje element zastępowany innym:
(29) ~ wskazuje osobę zastępowaną w akcji (przeważnie poręczenia i płatności) przez kogoś innego:
(30) ~ wskazuje przedmioty wymiany, kupna, odszkodowania, zapłaty (za pracę) itp.:
(31) ~
(32) ~ wskazuje cenę przedmiotów, nieruchomości, usług, podlegających wymianie:
(33) ~
(34) 11. (o zawieraniu małżeństwa): ić, pojć, ście, za mąż, za męża, za kogoś (o kobiecie, de femina) 'zawrzeć związek małżeński, nubere marito':
(35) ~ 'doprowadzić do zawarcia przez córkę (siostrę) związku małżeńskiego, zgadzać się na zawarcie przez córkę (siostrę) związku małżeńskiego, filiam (sororem) in matrimonio collocare':
(36) ~
(37) ~
(38) ~ 'namawiać do zawarcia związku małżeńskiego, ad nubendum hortari':
(39) 12. wskazuje przyczynę, powód:
(40) ~ 'bez przyczyny, bezpodstawnie, immerito':
(41) ~
(42) 13. wskazuje sposób:
(43) ~~a. 'w darze, za darmo, gratis, gratuito':
(44) ~b. 'łatwo, bez trudu, facile, sine labore':
(45) ~c. 'na próżno, bezskutecznie, frustra, in vanum':
(46) ~a. 'razem, jednocześnie, simul, una':
(47) ~b. 'jednakowo, unanimiter':
(48) 14. wskazuje cel działania:
(49) 15. osobliwości co do pozycji: przyimek powtórzony po wyrazie określanym:
(50) II.1.a. II. Łącząc się z instr. rzeczownika lub zaimka: 1. wyraża stosunki przestrzenne, wskazując miejsce akcji lub punkt odniesienia dla lokalizacji czegoś innego, znajdujące się: a. poza obrębem lub po drugiej stronie:
(51) ~b. w tyle lub po niewidocznej stronie:
(52) ~
(53) ~
(54) ~ przenośnie (o kimś, komu ktoś inny podlega albo się podporządkowuje):
(55) ~ 'zająć, (zajmować) miejsce przy stole jadalnym, jeść posiłek, ucztować, mensae assidere, cenare':
(56) 2. wskazuje istotę żywą, przedmiot ruchomy lub zjawisko wyznaczające kierunek ruchu, towarzyszące mu lub powodujące go:
(57) ~
(58) 3. wskazuje osobę, z którą się nawiązuje kontakt, łączność:
(59) 4.a. 4. wyraża stosunki czasowe, wskazując przeciąg czasu lub fakt: a. po upływie którego czynność się odbywa albo trwa:
(60) ~b. w którym czynność się odbywa albo trwa:
(61) 5. wskazuje kogoś lub coś, dla czyjego dobra podejmowane są działania:
(62) ~ 'mieć kogoś za sobą, po swojej stronie, aliquo fautore suo uti':
(63) 6. wskazuje przedmiot (treść) różnych czynności:
(64) ~ 'szkodzić, usiłować szkodzić, nocere, officere':
(65) ~ 'otrzymać w posagu jakichś majątek, bona quaedam dotis nomine accipere' (?):
(66) 7. wskazuje przyczynę, powód:
(67) 8. wskazuje podstawy, zasady czegoś 'na podstawie czegoś, zgodnie z czymś, stosownie do czegoś, iuxta, secundum aliquid ratione, respectu alicuius rei':
(68) 9. wskazuje czynność towarzyszącą innej czynności:
(69) 10. wskazuje sposób:
(70) 11. wskazuje przedmiot zapłaty (za pracę):
(71) 12. wskazuje przedmiot, znak czemuś towarzyszący:
(72) 13.a. 13. (o zawieraniu małżeństwa) a. wskazuje kobietę, której przy pójściu za mąż rodzina daje posag:
(73) ~b. wskazuje męża:
(74) 14. osobliwości co do pozycji: przyimek powtórzony po wyrazie określanym:
(75) III.a. III. Łącząc się z gen. rzeczownika lub przysłówkiem wyraża stosunki czasowe, wskazując przeciąg czasu lub fakt: a. w którym czynność się odbywa albo trwa:
(76) ~ 'wtedy, w danym czasie, tunc, illo tempore':
(77) ~ 'póki trwa dzień, za widoku, interdiu, luce':
(78) ~ 'w chwili popełnienia przestępstwa, natychmiast po popełnieniu przestępstwa, statim post crimen commissum':
(79) ~
(80) ~
(81) ~aa. 'następnego dnia, cras':
(82) ~bb. 'rano, mane':
(83) ~aa. 'póki się coś pamięta, pamiętając, dum aliquis meminit, memoria alicuis rei est':
(84) ~bb. 'mając jeszcze dobrą, nie uszkodzoną pamięć, bona memoria utens':
(85) ~ 'o świcie, wcześnie rano, prima luce':
(86) ~ 'póki ktoś jest zdrowy, mając zdrowe zmysły, aliquo bona valetudine menteque sana utente':
(87) ~ 'za życia, póki żyją, aliquo vivente':
(88) ~b. po którego upływie czynność się odbywa albo trwa:
(89) ~ 'od dawnych lat, ab antiquis temporibus':
Szczegóły:
TypJednostka pochodzi ze Słownika staropolskiego
Rodzajniepełna B
Numer(33) ~
Funkcja
Semantyka
Przykład
w transliteracji		Yszecz on (sc. Kryst) szadnego penøszka... ne malcy gest on bil..., chos bicz on szobe gospodø szan nagøl byl
Przykład
w transkrypcji		Iżeć on (sc. Kryst) żadnego pieniążka... nie miałci jest on był..., cożbyć on sobie gospodę zań najął był
LokalizacjaGn 5b, sim. ib. 3b.